Theo tục lệ văn hóa người Việt từ xa xưa, trong mỗi gia đình đều có Thần Táo Quân trông nom cuộc sống và định đoạt phước đức cho gia đình. Bởi thế mà cứ đến ngày 23 tháng Chạp hàng năm, các gia đình Việt sẽ làm những mâm cơm nhỏ, cúng tiễn Ông táo về trời. Nhưng cúng ông Công ông Táo cần những gì, tục lệ ra sao, không phải ai cũng biết.
Bàn thờ ông Táo gồm những gì?
Trước hết, ta cần hiểu rõ về tục lệ cúng ông Công ông Táo trong văn hóa người Việt Nam. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, người Việt cho rằng, trong mỗi gia đình đều có 3 Thần Táo quân cai quản, trông nom cuộc sống và định đoạt phước đức, gồm 2 Táo ông và 1 Táo bà.
Giáo sư Trần Lâm Biền – Nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam có nói:
“Phong tục tiễn ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp không phải là hủ tục mê tín dị đoan, mà là một tín ngưỡng thờ cúng dân gian của dân tộc ta.
Theo đó, tín ngưỡng này thờ cúng các vị thần cai quản việc bếp núc trong mỗi gia đình.
Tín ngưỡng này mang ý nghĩa nhân văn, hướng con người ta tích cực làm việc tốt, sống lượng thiện qua tích Táo quân lên chầu trời để báo cáo với Ngọc Hoàng việc làm tốt, xấu của gia chủ trong năm.”
Do đó, cứ tới ngày 23/12 âm lịch hàng năm, gia đình Việt đều làm mâm cơm nhỏ, tiễn Ông Táo về trời để báo cáo mọi việc lớn nhỏ của gia chủ với Ngọc Hoàng.
Phong tục này là nét đẹp văn hóa, được người Việt lưu truyền từ thế hệ cha ông tới nay và vẫn được giữ gìn, thực hiện mỗi dịp tết đến xuân về. Do Vị Táo quân quanh năm chỉ ở trong bếp, đều biết hết mọi chuyện trong nhà nên để cầu cho mình và gia đình có nhiều may mắn trong năm tới, người ta thường làm mâm cỗ và lễ tiễn rất trọng thể.
Lễ vật dùng để cúng ông Công ông Táo truyền thống gồm có:
Mũ ông Công ba cỗ hay ba chiếc gồm 2 mũ đàn ông và 1 mũ đàn bà. Mũ dành cho các ông Táo có 2 cánh chuồn, còn mũ cho Táo bà không có cánh chuồn. Những chiếc mũ đều được trang trí với các gương nhỏ tròn lóng lánh và giây kim tuyến sặc sỡ.
Áo, hia ông Công ông Táo cùng màu với mũ, thay đổi hàng năm theo ngũ hành.
Một số vàng thoi bằng giấy làm lộ phí.
Tất cả đồ “vàng mã” này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo ngày 23 tháng Chạp cùng bài vị cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo Công trong năm mới.
Riêng với những nhà có trẻ con, Lễ vật cúng ông Công ông Táo còn có 1 con gà luộc, phải là loại gà cồ mới tập gáy, ngụ ý nhờ Táo quân xin với Ngọc Hoàng cho đứa trẻ lớn lên có nhiều nghị lực, sinh khí hiên ngang.
Theo phong tục miền Bắc, để các ông, các bà Táo có phương tiện về chầu trời, người ta còn cúng cùng 1 con cá chép còn sống, thả trong chậu nước, với ngụ ý “cá hóa long”, sẽ biến thành Rồng đưa các ông về trời.
Sau khi cúng, con cá chép này sẽ được “phóng sinh” ra ao hồ hoặc sông.
Theo phong tục miền Trung, người ta cúng 1 con ngựa bằng giấy, có Yên, cương đầy đủ, còn ở Miền Nam chỉ cúng Áo, mũ và đôi hia bằng giấy.
Còn về mâm cỗ cúng ông Công ông Táo, không cần quá cầu kỳ song phải trang trọng, chu đáo, thể hiện tấm lòng thành của gia chủ trước vị thần cai quản đất đai, bếp núc mọi việc trong nhà.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Vịnh – Phó Viện trưởng Viện Công nghệ giáo dục: “Bàn thờ cúng Táo Quân được đặt gần phía bếp. Lễ vật cúng Táo Quân bao gồm: mũ ông Công ba cỗ hay ba chiếc, trong đó có 2 mũ đàn ông, 1 mũ đàn bà. Mũ dành cho các ông Táo có 2 cánh chuồn, mũ Táo bà không có cánh chuồn. Những mũ này được trang trí với các gương nhỏ hình trong lóng lánh cùng giây kim tuyến sặc sỡ. Ngày nay, người ta đã giản tiện hơn bằng cách cúng tượng trưng 1 cỗ mũ ông Công kèm theo một chiếc áo và một đôi hia bằng giấy”.
“Tùy từng điều kiện gia đình, ngoài các lễ vật chính, họ còn làm lễ mặn hoặc lễ ngọt. Thông thường, đồ cúng Táo là các loại kẹo bánh có vị ngọt, hi vọng thần ăn độ ngọt sẽ không nói những chuyện nhỏ nhặt với Ngọc Hoàng. Sau khi cúng tế xong, đem đồ ngọt bôi quanh miệng bếp, tượng trưng miệng thần dẻo ngọt không bẩm chuyện xấu”.
Như vậy, tùy theo gia cảnh, người có thể làm lễ mặn (xôi gà, các món nấu nấm, chân giò luộc, măng…) hoặc lễ chay (hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc, trầu cau…) để tiễn Táo công.
Một số điều lưu ý khi cúng ông Công ông Táo
- Ngày 23 tháng Chạp hàng năm là thời điểm các Táo quân chuẩn bị lên Báo cao thiên đình.
- Mỗi gia đình cần chuẩn bị mâm cúng đầy đủ để tiễn các thần đi, thường cúng và tối ngày 22 hoặc sáng sớm ngày 23.
- Sau khi tiễn ông Công ông Táo, mọi người dọn dẹp nhà cửa, lau chùi đồ cúng ông bà tổ tiên, treo câu đối, tranh và cắm hoa ở nơi trang trọng.
- Nếu gia chủ vướng vận công việc thì phải hoàn thành mâm cúng trước 12 giờ trưa 23 tháng Chạp để kịp giờ ông Táo lên Thiên đình.
Cúng ông Công ông Táo ở đâu?
Nhiều người thắc mắc cúng ông Công ông Táo ở bàn thờ hay ở bếp? Theo chuyên gia phong thủy Phạm Cương, khi Cúng ông Công ông Táo nếu nhà bạn có bàn thờ Táo quân (thường đặt ở gần bếp) thì thắp hương ở bàn thờ này, nếu không có thì nên cúng lễ trong bếp. Bởi từ xưa đến nay, bàn thờ luôn được coi là nơi giao tiếp giữa 2 thế giới âm dương, người trần thế và tâm linh, mà ông Công ông Táo xưa nay vẫn ở trong bếp quản lý chuyện gia đình.
Lưu ý khi cúng, cá chép được coi là linh vật đưa các ngài lên trời nên đặt cá chép ở gần khu vực thờ cúng, sau đó mới đem đi phóng sinh.
Ngày nay, phong tục Cúng ông Công ông Táo do pha trộn văn hóa vùng miền nên có nhiều biến tấu khác nhau, việc cúng ở bàn thờ hay trong bếp mang tính chất tham khảo, tùy điều kiện gia đình ở thành phố hay nông thôn mà phù hợp. Điều cốt lõi là phải thể hiện được sự thành tâm.
Văn khấn ông Táo hàng ngày
Mâm cỗ và lễ vật được bày biện đầy đủ cúng ông Táo về trời, lúc này con cháu sẽ bắt đầu đọc văn khấn cúng ông Công ông Táo để bày lòng thành kính, vậy nhưng không phải ai cũng biết khấn bài nào đúng và chuẩn xác nhất.
Dưới đây là 2 bài văn khấn ông Công ông Táo phổ biến của người dân ta.
Bài 1: Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam
“Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại: …………
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai giá, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.Chúng con lễ bạn tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)”
Bài 2: Văn khấn ông Táo được lưu truyền trong dân gian
“Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!
Tín chủ con là: ………….
Ngụ tại: …………………..
Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc, ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)”
Như vậy, bạn đã biết cúng Ông Công Ông Táo cần những gì rồi chứ? Hãy chuẩn bị đầy đủ, quan trọng là lòng thành để tiễn các ngài về trời sau 1 năm làm việc bạn nhé.
